Reforma territoriale dhe eficenca ekonomike

Në diskutimet mbi reformën administrativo- territoriale ka patur herë pas herë një klimë kritike ndaj idesë së demokracisë vendore. Më specifikisht, ndaj idesë se në reformat e mëparshme i është dhënë më shumë rëndësi demokratizimit të pushtetit, në kurriz të efiçencës në ofrimin e shërbimeve, në kurriz të zhvillimit ekonomik, dhe në përfundim, në kurriz edhe të vetë demokracisë vendore. Kjo sepse një pushteti që nuk ofron dot shërbime dhe zhvillim për qytetarin, i rroftë që është demokratik. Natyrisht, duhet patur kujdes të mos ekzagjerohen arritjet në demokratizim të reformave të mëparshme. Por mbi të gjitha, duhet patur kujdes të mos ekzagjerohet revanshi i ekonomisë mbi demokracinë me reformën e fundit.

Në analizën e mëparshme konkluduam se demokracia problematike vendore dobësohet edhe më nga konsolidimi i territorit që arrin reforma administrativo-territoriale. Duke pranuar se minimizimi i këtij dëmi kërkonte dhe kërkon bashkëpunim të gjerë politik, mbetet gjithsesi të pyesim – a fitoi logjika e zhvillimit ekonomik? Ky është fokusi i kësaj analize, dhe përgjigja është“Po, por jo mjaftueshëm”.

Grackat e “zhvillimit ekonomik”

Përpara fillimit të punës për reformën aktuale, ishin bërë mjaft përpjekje nga shoqëria civile dhe komuniteti ndërkombëtar për të kuptuar se çfarë organizimi administrativo-territorial do të nxiste zhvillim ekonomik të qëndrueshëm dhe të ekuilibruar në gjithë vendin. Njëri nga projektet më të mëdha në vend për zhvillimin në nivel vendor – DLDP, me financim zviceran–kreu një studim të ndërveprimeve të banorëve dhe institucioneve në qarqet veriorë të vendit me qëllim identifikimin e zonave me aktivitet më të madh institucional, ekonomik dhe social. Qëllimi i DLDP ishte të identifikonte kështu zonat – dhe njësitë e qeverisjes vendore – ku mbështetja e projektit, e cila fokusohet te menaxhimi i mbetjeve, do të kishte më shumë shanse për sukses. Bashkëpunimi me njësi vendore ku ka aktivitet të dobët do të rezultonte në investim të paqëndrueshëm nga ana e projektit.

Grupi i ekspertëve të DLDP-së dhe Universitetit të Lucernës në Zvicër krijoi një metodologji për identifikimin e të ashtuquajturave “zona funksionale”. Me zonë funksionale nënkuptohet një hapësirë territoriale ku ka një ndërveprim të dendur dhe të shpeshtë mes banorëve dhe institucioneve për qëllime ekonomike, sociale zhvillimore dhe kulturore.

Për identifikimin e zonave funksionale, ekspertët kanë marrë parasysh disa tregues, ku më kryesorët janë:

• punësimi: lëvizjet e popullsisë nga vendbanimi në një zonë tjetër për qëllime punësimi (commuting);
• konsumi: vendndodhjet e tregjeve dhe lëvizjet e banorëve për të blerë mallra konsumi apo mallra më jetëgjatë;
• aksesi në shërbime: ndërveprimet e popullsisë dhe institucioneve për arsim, shëndetësi, etj;
• marrëdhëniet ndërvendore: bashkëpunimi mes njësive të qeverisjes vendore, rrjeti rrugor, si edhe ai i ujësjellës-kanalizimeve.

Drejtuesja e projektit DLDP, znj. Valbona Karakaçi konfirmon se analiza e tyre e zonave funksionale ka rrezikun të paraqesë një situatë mjaft matematikore. Por, nga ana tjetër, koncepti dhe metodologjia e “zonave funksionale” ofruan një bazë objektive për konsensus mes palëve politike për njëorganizimin administrativo-territorial të vendit që mund të nxisë zhvillimin dhe ofrimin efiçent të shërbimeve.

Qeveria dhe Komisioni i Posaçëm Parlamentar për Reformën Administrativo-Territoriale e përqafuan konceptin dhe metodolgjinë e “zonave funksionale”, dhe analiza u krye për gjithë vendin. Ideja ishte që harta e ndërveprimeve institucionale, ekonomike e sociale të shërbente si baza për hartën e re administrativo-territoriale, në mënyrë që kjo e fundit t’i shërbente prirjeve për aktivitet zhvillimor që ishin krijuar ndër vite pavarësisht barrierave administrative. Shkrirja e kufijve administrativë që realiteti i vërteton si të kapërcyer e lehtëson ndërveprimin e nisur dhe ul kostot administrative.

Por logjika ekonomike nuk është monolite. Për më tepër, brenda saj, logjika e “zonave funksionale” nuk është medoemos mëvizionarja në vetvete.

Konkretisht, po ashtu mbi një logjikë kryesisht ekonomike u propozua rajonalizimi i vendit. Një vizion i zhvillimit strategjik, të qëndrueshëm dhe të ekuilibruar lipset të shqyrtojë më shumë se sa ndërveprimet aktuale institucionale, ekonomike e sociale; lipset të shqyrtojë më shumë se sa nevojën për burokraci elegante në nivel bashkish dhe komunash. Përpos tyre, organizimi administrativ-territorial i vendit në funksion të këtij kuptimi të zhvillimit kërkon medoemos marrjen në shqyrtim edhe të mbrojtjes së burimeve natyrore dhe ndryshimeve klimaterike, edhe të fragmentimit të qeverisjes në nivel vendor mes organeve të decentralizuara dhe atyre të dekoncentruara (mjaft më të fryra se të parat), edhe të planeve strategjike të vendit për integrim në Bashkimin Evropian apo të tjerë.

Për përmbushjen e një vizioni zhvillimi afatgjatë, të qëndrueshëm dhe të ekuilibruar, Instituti për Zhvillimin e Habitatit Co-Plan propozoi krijimin e rajoneve si nivel të ndërmjetëm (apo të dytë) të qeverisjes. Ka aspekte të rëndësishme të zhvillimit të vendit që nuk mund të kryhen me efektivitet as nga niveli i qeverisjes më afër qytetarit (bashkia/komuna) dhe as nga niveli më i largët (qeveria qëndrore). Për shembull, aspektet zhvillimore që lidhen me mbrojtjen e mjedisit dhe konkretisht, menaxhimit të baseneve lumorë; apo minimizimi i pabarazive, etj. Bazuar në këtë logjikë, Co-Plan ravijëzoi rajonet – ose mund të quhen edhe“qarqe” nëse evitojmë të tregohemi teknik – si përgjegjëspër zhvillimin ekonomik rajonal, mbrojtjen e mjedisit, planifikimin e territorit, transportin rajonal, trajtimin e mbetjeve, etj. Instituti për Bashkëpunim dhe Zhvillim Shtetiweb propozoi një skenar të ngjashëm, me disa dallime në logjikë dhe proces.

Propozimet e Co-Plan dhe Shtetiweb na kujtojnë se ka disa mënyra për ta kuptuar dhe zbërthyer idenë e “zhvillimit ekonomik”. Ndryshe nga koncepti i “zonave funksionale” që fotografon ndërveprimet institucionale dhe ekonomike sot dhe mbi to ndërton kufijtë vendorë, propozimet e mësipërme kërkonin konfigurimin e organeve të qeverisjes vendore për zhvillimin e nesërm. Por skenari i Co-Plan – dhe deri diku edhe ai i Shtetiweb – nënkuptonin prekjen e qarqeve, që nënkupton prekjen e zonave zgjedhore, dhe kështu të Kodit Zgjedhor, në mos edhe të Kushtetutës (të paktën nëse qarku do të zëvendësohej nga “rajoni”).

Edhe për arsye të konfliktit politik, u zgjodh të ndiqej koncepti i “zonave funksionale”, i cili edhe pa modifikime, mjaft merita i ka. Mbi të gjitha, ai na tregon se cilët janë kufijtë aktualë administrativë të cilët janë kapërcyer gjithsesi nga trysnia për zhvillim dhe nuk kanë arsye të vijojnë të ekzistojnëduke gjeneruar kosto burokratike dhe fragmentim të burimeve dhe aseteve.

Grackat e “konsensusit”

Mirëpo edhe vetë ky model i zgjedhur u ndikua nga konflikti politik dhe nuk arriti maksimumin e tij. Së pari, analiza e zonave funksionale u inkuadrua brenda kufijve të qarqeve edhe pse analiza e DLDP kishte treguar se kishte zona ku tendencat zhvillimore e kapërcenin këtë kufi, si për shembull zona e Zadrimës mes Lezhës dhe Shkodrës. Kjo sepse prekja e kufijve të qarqeve, siç e thamë më lartë, nënkupton prekjen e Kodit Zgjedhor.

Së dyti, analiza e zonave funksionale iu nënshtrua presionit politik të momentit të fundit duke prodhuar, në fjalët e njërit prej ekspertëve të intervistuar, “një hartë hibride” dhe“përtej logjikës së kritereve”.Ky presion është mëse i qartë në zhvillimet e ditëve të fundit para miratimit të ligjit të ri për ndarjen administrativo-territoriale në Komisionin e Posaçëm Parlamentar për Reformën.

Më 10 dhe 15 korrik 2014, dhe pas kaq muajsh “mungesë”, përfaqësuesi i PDIU-së Ardit Bido mori pjesë si i ftuar në mbledhjet e Komisionit të Posaçëm për Reformën, ku prezantoi propozimet e PDIU dhe advokoi për rritjen e numrit të njësive në ndarjen e re në 60-70 – dhe më pas në 70-80 – nga 47 njësi që ishte varianti më i madh i miratuar nga Komisioni deri atëherë.

Më 17 korrik 2014, Kuvendi shpalli vendimin për miratimin e kryetarit të PDIU, z. Shpëtim Idrizi si anëtar të Komisionit me të drejtë vote. Po atë ditë, Komisioni miratoi edhe hartën e re me 61 bashki, që më pas u miratua me 88 vota në seancë plenare, më 31 korrik, 2014. Domethënëse është gjuha me të cilën PDIU argumenton kërkesat e veta. Nga njëra anë, paraqitet komuniteti Çam si gati-gati pakicë etnike me të drejta të veçanta, dhe nga ana tjetër kërkohet shtimi i numrit të njësive për më shumë “kohezion politik”.

Reforma administrativo-territoriale mori katër vota mbi pragun prej tre-të-pestave, që ishin votat e PDIU-së. Në këtë sens, mund të thuhet se njëfarë konsensusi u arrit. Por ky konsensus nuk duket se garantoi konsolidimin më të mirë të mundshëm të Sarandës, apo Konispolit – bashki e re që së bashku me komunat që i shtohen nuk arrin as 10,000 banorë (sipas të dhënave të Censusit 2011, mbi bazën e të cilave qeveria ka argumentuar edhe shpopullimin e shumë zonave). Ndërkohë, sipas pikës 3.d. të kritereve të miratuara nga Komisioni i Posaçëm Parlamentar për reformën, një njësi e re:

“d. Duhet të ketë një numër të konsiderueshëm banorësh, mbështetur edhe në karakteristikat gjeografike të zonës dhe densitetit të popullisë: i lartë 30.000 banorë; mesatar 20.000 banorë dhe i ulët 10.000 banorë;”.

Në fakt, një nga arsyet kryesore se pse disa nga ekspertët mendojnë se kjo reformë ishte deri diku një shans i humbur, është edhe sasia e rasteve, si ai i Konispolit, ku logjika e funksionalitetit të njësive të rejaështë ose e dobët, ose ka humbur. Në mbledhjen e Komisionit të Posaçëm për Reformën të datës 17 korrik 2014, ku paraqitet edhe harta e re me 61 bashki për miratim pas kërkesave të PDIU-së, vetë Kryetari i Komisionit, z. Bashkim Fino pranon se:

“Edhe mua personalisht, siç e thashë më përpara si njohës i mirë i pushtetit vendor, mbasenuk më pëlqen ky variant, do të më pëlqente vërtet ajo me 39 bashki, ishte me funksional, por kyështë konsensusi.”

Por cilat janë disa nga rastet që nuk duken se përputhen optimalisht me logjikën e zonave funksionale? Më poshtë disa nga shembujt, bazuar në analizën e Raportit të Zonave Funksionale të përgatitur nga ekspertët pranë Ministrit të Shtetit për Çështjet Vendore dhe hartat e ndërveprimeve institucionale dhe ekonomike të paraqitura aty:

Në Qarkun e Tiranës, dallojnë krijimi i bashkive Kamzë dhe Vorë veçmas nga Tirana dhe krijimi i Rrogozhinës veçmas nga Kavaja. Në të gjitha rastet, hartat e ndryshme të ndërveprimeve tregojnë aktivitet rreth këtyre qendrave. Por, ndërveprimet e Kamzës, Vorës dhe komunave të tyre përbërëse (për shembull, Paskuqani, apo Bërxulli) janë mjaft më domethënëse me Tiranën. Për shembull, mbi 50% e të punësuarve të Paskuqanit udhëtojnë drejt Tiranës. Për më tepër, Vora, Preza dhe Bërxulli që sot përbëjnë bashkinë Vorë mbulohen nga Ujësjellës-Kanalizime Tiranë për shërbimet në fjalë. Ndërsa ndërveprimet e Rrogozhinës dhe komunave përbërëse – sidomos Kryevidh dhe Sinaballaj – janëmë domethënëse me Kavajën se sa Rrogozhinën.

Në Qarkun e Shkodrës, dallon ndarja e Bushatit nga Shkodra dhe krijimi i Bashkisë së Vaut të Dejës me Bushatin brenda. Komuna Bushat ka aktualisht 14,148 banorë – gati gjysmën e popullsisë së gjithë bashkisë së re të Vaut të Dejës (30,438 banorë) – më shumë shkolla dhe qendra shëndetësore se sa vetë Vau i Dejës. Në tërësi, dhe në vijim të logjikës së ndërveprimeve që përcaktojnë një zonë funksionale, Bushati ka ndërveprim të fortë punësimi, konsumi, arsimor dhe shëndetësor me Shkodrën.

Në Qarkun e Fierit, dallon ndarja e Divjakës (së bashku me Gradishtën) nga Lushnja; ndarja e Patosit, së bashku me Zharrëzën e Ruzhdijen nga Fieri; dhe ndarja e Roskovecit nga Fieri.

Nga hartat e ndërveprimit rezulton se 40 deri në 82 për qind e të punësuarve të Divjakës shkojnë për të punuar në Lushnjë. Kjo theksohet edhe më shumë për faktin se komuna Gradishtë, e cila është bërëpjesë e bashkisë së re Divjakë, marrëdhënien ekonomike e ka me bashkinë e Lushnjes dhe komunën Fier-Shegan të kësaj bashkie.

Në Fier, Zharrëza, Patosi dhe Rruzhdija janë bashkuar për të formuar bashkinë e re Patos, ndërkohë që Zharrëza dhe Patosi vetëmarrëdhëniet ekonomike i kanë me Fierin. Gjithashtu, Roskoveci është lënë veç nga Fieri pavarësisht se nuk përbën zonë funksionale më vete (shih hartën në faqen 206).

NëQarkun e Beratit, dallon në veçanti krijimi i bashkisë së re të Urës Vajgurore, ndërkohë që vërehen marrëdhënie ekonomike domethënëse me Beratin dhe Kuçovën. Gjithashtu, ndërveprimi ekonomik nuk duket të justifikojë krijimin e bashkisë së Poliçanit në përbërje komunën Tërpan, e cila nuk ka marrëdhënie me Poliçanin. Bashkia e re e Poliçanit, prej vetëm 10,953 banorë, nuk premton shumë për ofrim shërbimesh me efiçencë apo zhvillim ekonomik domethënës.

Në Qarkun e Vlorës, dallon ndarja e Konispolit, Lukovës dhe Delvinës nga Saranda; bashkimi i Vranishtit me Himarën; krijimi i Selenicës më vete nga Vlora. Krijimi i bashkisë së re të Konispolit me komunat Xarrë dhe Markat shkon kundër tendencave të ndërveprimit ekonomik të cilat Markati dhe Xarra i kanë me Bashkinë Sarandë. Pavarësisht kësaj, dhe pa arsye tjetër përveç atyre të PDIU, Konispoli krijohet si bashki e re më vete nga Saranda me vetëm 8,245 banorë. Më tej, bashkimi i Vranishtit me Himarën nuk justifikohet nga ndërveprimi ekonomik, dhe në fakt, Vranishti nuk ka as rrugë për në qendrën e re të bashkisë. Shkëputja e Lukovës nga Saranda – me të cilën ka marrëdhënie ekonomike – dhe bashkimi i saj me Himarën duket gjithashtu i pajustifikuar me logjikën e “zonave funksionale”.

Njësoj i pajustifikuar duket krijimi i Bashkisë Selenicë përmes bashkimit të komunave Brataj, Kotë, Sevaster, Vllahinë, Armen dhe Selenicë. Asnjë nga këto komuna përbërëse nuk kanë marrëdhënie ekonomike me Selenicën. Të gjitha i kanë marrëdhëniet me Vlorën. Bashkia e re Selenicë do të ketë vetëm 13,431 banorë.

Në Qarkun Elbasan, bie në sy ndarja e Belshit, Cërrikut dhe Elbasanit në bashki më vete kur ndërveprimi ekonomik mes të trejave është mjaft domethënës dhe do të ishte inkurajuar më tej nëse do të ishin bashkuar (harta në faqen 157).

Në Qarkun Dibër, ndarja e Klosit nga Mati nuk duket e mbështetur mirë në logjikën e “zonave funksionale”. Vetë autorët e raportit vërejnë dobësinë e Klosit mes Burrelit dhe Bulqizës, kur shkruajnë, mes të tjerave se “Edhe pse komuna Klos ka një qendër shëndetësore dhe 14 infermiere, shumë banorë i marrin shërbimet shëndetësore në Burrel”, apo kur konfirmojnë, pas analizës së ndërveprimit për punësim, se zonat funksionale dallohen rrethPeshkopisë, Burrelit dhe Bulqizës. Në fakt, në hartën e ndërveprimeve për punësim, Klosi paraqitet më shumë si zonë trazitore kalimi mes Burrelit dhe Bulqizës se sa si zonë me gravitet ekonomik në vetvete. E megjithatë, Bashkia e re Klos do të ekzistojëmë vete, dhe do të ketë vetëm 16,618 banorë.

Në projekt-amendimet e ligjit organik për pushtetin vendor që po diskutohen aktualisht në Kuvend, qeveria ka propozuar që një lagje të ketë të paktën 20,000 banorë (neni 5, pika 5 e ligjit të propozuar). Natyrisht, kjo bëhet me synim organizimin e strukturuar të qyteteve të mëdha. Por është e paevitueshme të vësh re se pjesa më e madhe e bashkive të reja të renditura më sipër – dhe të tjera si ato – nuk arrijnë dot as kufirin e një lagjeje. Ka të tjera që formojnë pak më shumë se një lagje.

Mund të thuhet se në disa nga rastet mbështetja e dobët te të dhënat e funksionalitetit ka ndodhur për shkak të peshës së kritereve të tjerë – si atyre historikë, gjeografikë, apo vetë qëndrimet e banorëve të prekur. Kështu, për shembull, për ndarjen e Paskuqanit nga Tirana kundër logjikës së funksionalitetit është thënë se është bërë për shkak të një qëndrimi të qartë të komuniteteve të Paskuqanit dhe Kamzës për të qënë më vete. Qëndrim të qartë kundër bashkimit me Kavajën ka shprehur edhe komuniteti i Rrogozhinës, sipas mendimit të dhënë nga organet vendore të Rrogozhinës. Por, detyrohemi të pyesim atëherë, përse nuk është dëgjuar edhe zëri i Selenicës dhe i Vlorës kundër hartës me 61 për sa u përket këtyre komuniteteve, i shprehur në sondazhin e kryer në kuadër të reformës.

Megjithatë, do të ishte e pasaktë të thuhej se logjika e funksionalitetit ka munguar tërësisht dhe në të gjitha rastet e lartpërmendura. Në fakt, edhe pse me disa luhatje, disa nga këto variante ndarjesh parashikohen edhe në versionet e hartës me 57 apo 63 “zona funkisonale”. Por, nuk është përherë e qartë se cilat kanë qënë kriteret e shqyrtuara në këto raste edhe nga ekspertët.

Raporti voluminoz i Zonave Funksionale nga analiza e të cilit dolën pesë variantet e hartës, paraqet mungesë koherence në shumë raste. Kështu, për disa qarqe paraqiten hartat e ndërveprimeve të ndryshme në nivel qarku, dhe më pas ato më të voglat sipas kombinimeve të ndryshme të funksionalitetit. Në shumë raste të tjera shkohet direkt te propozimi i zonave funksionale dhe paraqiten ndërveprimet në ato zona – duke i hequr mundësinë lexuesit të jashtëm të vëzhgojë ndërveprimin institucional dhe ekonomik në gjithë shtrirjen e qarkut. Gjithashtu, jo për çdo qark janë paraqitur hartat për të gjitha kriteret. Kështu, ndërkohë që për Shkodrën shohim edhe ndërveprimin e punësimit, edhe atë të konsumit, edhe të arsimit dhe shëndetësisë, për Vlorën hartat e ndërveprimeve për konsum, arsim dhe shëndetësi mungojnë.

Për rastet kur Raporti i ekspertëve është më i qartë për ndarjen graduale në zona më të vogla funksionale nga versioni me 30 bashki te ai me 63 bashki, është e rëndësishme të kujtojmë edhe njëherë një aspekt të rëndësishëm të logjikës së zonës funksionale që vetë qeveria e ka theksuar te përcaktimi i kritereve për reformën dhe Komisioni Parlamentar e ka miratuar:

“Koncepti i “zonës funksionale” ka si bazë dhe nxit gjithashtu zhvillimin policentrik të njësive të qeverisjes vendore, që presupozon se brenda NJQV-së ekzistojnë disa qendra zhvillimi përtej qendrës kryesore urbane.”

Pra, logjika na dikton se pavarësisht se Kamza dhe Paskuqani, për shembull, mund të jenë edhe zona funksionale më vete, të bashkuara me Tiranën ato do të krijonin një Tiranë policentrike, me disa pole zhvillimi. E njëjta gjë vlen për disa zona të tjera.

Për më tepër, dhe në linjë me argumentimin e vetë nevojës imediate për reformë administrativo-territoriale, me uljen e fragmentimi të territorit ulet edhe fragmentimi i burimeve dhe aseteve. Natyrisht, kjo logjikë nuk mund tëçohet në ekstrem në nivelin e parë të qeverisjes – bashkitë nuk mund tëmarrin shtrirje pafund, për ndryshe nuk do të kishte kuptim diskutimi i niveleve të qeverisjes. Por, po në bazë të të njëjtëve ekspertë dhe kritere, ishin të mundura katër alternativa të tjera që ofronin një konsolidim më tëmadh të territorit – një fragmentim më të ulët, dhe një diversifikim më të lartë të burimeve dhe llojeve të zhvillimit brenda një bashkie – se ai që u arrit.

Pra, edhe pse theksohet shpesh se të pesta variantet u propozuan nga ekspertët, kjo nuk nënkupton vlerë të njëjtë të secilit variant. Kalimi në fund, pas një procesi të gjatë konsultimesh për variantet me 39 ose 47, në një variant hibrid, afër atij me 63 që ishte më pak optimali nga optika e funksionalitetit dhe zhvillimit policentrik, është vështirë tëarsyetohet tërësisht me “kriteret”. Aq më tepër që negociata politike të paktën me një parti – PDIU – është qartazi e lexueshme në diskutimet e Korrikut 2014 në Komision, dhe ato në seancë plenare.

Natyrisht që nga disa versione të paraqitura do të zgjidhej njëri, dhe secili që të zgjidhej do të ishte – dhe është – përmirësim i ndjeshëm në raport me situatën aktuale të fragmentimit në 373 njësi të qeverisjes vendore. Me 61 njësi, Shqipëria do të reduktojë kostot administrative. Por nuk duhet harruar se zhvillimi ekonomik i qëndrueshëm dhe i ekuilibruar nuk buron vetëm nga burokracitë e shfryra. Nuk duhet harruar se potenciali ishte për më shumë zhvillim ekonomik, jo vetëm nëpërmjet konsolidimit më të madh të nivelit të parë të qeverisjes – bashkive – por edhe nëpërmjet rregullimit të rolit të qarkut apo rajonalizimit të vendit, për minimizimin e fragmentimit të burimeve natyrore, dhe shumë ndërhyrjeve të tjera. Nuk duhet harruar edhe se potencialet për zhvillim ekonomik të qëndrueshëm dhe të ekuilibruar varen fortë edhe nga mekanizmat e llogaridhënies që parandalojnë përqëndrimin e pasurive në pak duar. Ai potencial u sakrifikua diku mes konfliktualitetit politik dhe konsensuseve të mbrapshta të orës së fundit.